रामेछापमा मुटु रोगका बिरामी बढे
मङ्लबार, कार्तिक २०, २०८१
भेटेरीनरी अस्पताल तथा पशु स्वास्थ्य सेवा केन्द्रको सम्पर्क कार्यालय रामेछापका प्रमुख प्रकाश थापासँग पशु चौपायामा फैलिएको लम्पी स्किनको रोगको बारेमा गरिएको कुराकानीको सम्पादित अंश :
लम्पी स्किन रोगको लक्षणहरू के के हुन् ?
लम्पी स्किनको मुख्य लक्षणका रुपमा शरीरमा फोका निस्कने, ज्वरो १०५ देखि १०७ सम्म पुग्ने । शरीरमा पैसाजस्तो खटिरा आउने । गर्धन सुन्निने । खुट्टाका भागहरू बस्न उठ्न गाह्रो हुने गरी सुन्निने । र्याल बगाउने जस्ता लक्षणहरु देखा पर्दछन् । पशु व्याउँने छ भने तुहिने साथै बाझोपना हुन सक्ने खतरा पनि हुन्छ ।
यो रोग के कारणले लाग्छ ?
लम्पी स्किन रोग पहिलो पटक अफ्रिकी मुलुक जाम्बियामा सन् १९२९ मा देखिएको हो । यसलाई अफ्रिकी मुलुकको रैथाने रोग भनेर पनि चिनिन्छ । केही समयसम्म सब–सहारन अफ्रिकामा सीमित रह्यो भने विस्तारै उत्तर अफ्रिका, मध्यपूर्व, युरोप र एशियासम्म फैलियो । राष्ट्रसङ्घको खाद्य तथा कृषि सङ्गठन (एफएओ) का अनुसार सन् २०१९ को जुलाइमा पहिलो पटक बङ्गलादेश, चीन र भारतमा यो रोग देखिएको थियो । नेपालमा पशु सेवा विभागको अनुसार मोरङ जिल्लामा वि.स. २०७७ साल साउन २२ गते पहिलो पटक लम्पी स्किन रोग पुष्टि भएको थियो । यो भाइरसको कारण लाग्ने रोग हो ।
रामेछापमा यो रोग नियन्त्रणका लागि के प्रयास भइरहेका छन् ?
भाइरसबाट लाग्ने रोग भएकाले यसको उपचार यही नै हो भन्ने त केही पनि छैन तर लक्षणको आधारमा उपचार भइरहेको छ । विभिन्न प्रकारका एन्टिबायोटिकहरू चलाउनु पर्ने, संक्रमण रोक्ने, चिलाउन रोक्ने, दुखाइ कम गर्नेजस्ता धेरै खालका औषधीहरू चलाउनु पर्ने हुन्छ । हाम्रा भेटेरीनरी अस्पतालहरू तथा पशु स्वास्थ्य विज्ञ केन्द्र, प्रदेश पशुपन्छी मन्त्रालयहरूबाट विभिन्न पहलहरु भइरहेका छन् । आर्थिक वर्ष २०८०/८१ मा लम्पी स्किन रोग नियन्त्रण विधेयक ल्याएर रोगको निराकरण गर्नु पर्छ भनेर मन्त्रालय, निर्देशनालय लगायत सबै ठाउँमा प्रक्रिय अघि बढेको छ ।
स्थानीय तहहरुसँग सम्मन्वय गरेर आवश्यकताको आधारमा भ्याक्सिन तथा औषधीहरू उपलब्ध गराउने कुराहरू चलिरहेको छ । यो भ्याक्सिन जोर्डन देशमा बनेको हो । लम्पी स्किनको एन् भन्ने खोप पाइन्छ । यो लाग्नु भन्दा अगाडि नै लगाउदा बेस हुन्छ । यो भ्याक्सिन रोग लागेपछि दिन मिल्दैन । यो छालामा एक एम्एल दिन मिल्छ ।
रामेछापमा रोग नलाग्दै र लागेपछि दिनु पर्ने औषधीको अवस्था के छ ?
रामेछापमा जिल्ला सम्पर्क कार्यालय र विज्ञ केन्द्र सिन्धुली भएको कारणले रोगको अवस्था कस्तो छ र औषधीको अवस्था के छ भनेर सिन्धुलीलाई पत्र लेख्नु भनेर हामीले पालिकाहरुलाई भनेका छौँ । पत्र लेखेर जानकारी गराउनुहोस् हामीसँग भएका औषधीहरू उपलब्ध गराउछौँ भनेर जानकारी गराएका छौँ । तर, पत्र जाने तथा औषधी आउने काम भइसकेको छैन । यो प्रक्रियामा छ ।
लम्पी स्किनको लक्षण देखिएमा किसानले के गर्ने ?
कृषकले समान्य अवस्थामा सबै भन्दा पहिला खोर/गोठ सफा राख्नु पर्यो । लामखुट्टे, टोक्ने झिँगा र किर्नाजस्ता किराको टोकाइबाट यो रोग सर्ने भएकाले गोठ/खोर सफा राख्नु जरुरी छ । रोग देखापरेको पशुलाई छोएर अर्को पशुलाई छुने तथा लसपस नगर्ने । रोग लागेका बस्तुहरूलाई छुट्टै क्वारेन्टाइनमा राख्नु पर्दछ । यो रोग फैलिने समय २१ दिनसम्म भएकाले २१ दिनसम्म छुट्टै राख्नु पर्दछ । रोग देखापरेर घाउँहरू फुटेको छ भने पोटासले सफा गर्ने, खोर गोठमा छर्ने, फिनेल लगायतका औषधीहरूले खोर/गोठ सफा गर्ने तथा छर्कने गर्नुपर्छ । पानी जम्न दिनु भएन । ज्वरो आउने लगायत अरु समस्या देखापरेमा एन्टिवायोटिक औषधीहरू दिनु पर्ने भएकाले पशु प्राविधिकसँग सल्लाह लिन म अनुरोध गर्न चाहन्छु ।
औषधीहरू कहाँबाट प्राप्त हुन्छ ?
संघीय संरचना अनुसार विभिन्न पालिकाहरूमा पशु विकास शाखाहरू छन् । पशु विकास शाखामा औषधीहरू उपलब्ध हुन्छन् । सबैतिर माहामारीको रुपमा यो रोग फैलिरहेको हुँदा औषधी पर्याप्त नहुन सक्छ । तर केही औषधी पालिका तथा शाखाले उपलब्ध गराउन सक्दैन । त्यस्ता औषधीहरु किसान आफैले किन्नु पर्ने हुन्छ ।
रामेछापमा संक्रमित पशु चौपायाको सङ्ख्या कति छन् ?
यतिनै हो भन्ने त हाम्रो सम्पर्क कार्यालयमा जानकारी आएको छैन । लम्पी स्किन रोग सम्बन्धी हेर्ने गरी विज्ञ केन्द्रमै एक समिति बनेको छ । समितिले हामीहरूलाई जानकारी गराएको छैन । उहाँहरुले डाटाहरु सिधै सिन्धुलीमा पठाउनु हुन्छ । हामी मन्थली नगरपालिकामा बसेको र सँगै सेवा गरिरहेका कारण मन्थली नगरपालिकाभित्र चाहीँ लभगभ १ हजार २ सयदेखि १ हजार ५ सयसम्म गाई गोरुहरू बिरामी अवस्थामा छन् भने १२/१३ वटा मरिसकेका छन् ।
डाटाको लागि छुट्टै सिस्टम बनाइएका छ कि के छ ?
रोग लाग्ने संख्या र मरे पछिको डाटाको छुट्टै सिस्टम त छैन । तर पालिकाहरूको पशु विकास शाखाहरूले भेटेरीनरी अस्पतालमा डाटाहरूको बारेमा सम्पूर्ण जानकारी इमेल गरिदिनु हुन्छ । रोग लागेका र मरेका पशुको एकिन संख्या निकालिएको हुन्छ । आवश्यक परेमा मगाएर उपलब्ध गराउन सकिन्छ ।
दुहुना पशुमा यो लाग्यो भने दूधमा घटबढ हुन्छ ?
यो रोग लागिसकेपछि दूध उत्पादनमा ७० देखि ८० प्रतिशत घट्ने अवस्था छ ।
बिरामी भएको पशु स्वस्थ हुन कति समय लाग्छ ?
सामान्यतया यो रोग २१ दिनमा देखा पर्ने र चाडै निको नहुने अवस्था छ । रोग निको हुन पशुको इम्युनिटी पावर क्षमताको आधारमा कम्तीमा पनि २१ दिनदेखि डेढ महिना भन्दा बढी नै लाग्छ । रोग कति छिटो निको हुने भन्नेमा पशुको इम्युनिटी पावर क्षमता साथै औषधी उपचार र हेरचाहमा भर पर्दछ । यति दिनमै निको हुन्छ भन्ने एकिन आधार छैन ।
यो रोग लागेका पशुको दूध खान मिल्छ कि मिल्दैन ?
लम्पी स्किन रोग एक प्रकारको भाइरस हो । भाइरसकै कारण पशुहरूमा यो रोग लाग्ने गर्छ । यो रोग लागेको पशुको दूध खानै हुँदैन भन्ने हुँदैन तर राम्ररी उमालेर तताएर खानुपर्छ ।
रोग लागेका पशुको दुध, दही, मही खान हुँदैन भन्ने हल्ला सुनिन्छ बजरमा यसको बारेमा अलि प्रष्ट पारिदिनुस् न ?
यो रोग गाई भैसीमा भाइरसका कारण लाग्ने गर्दछ । लम्पी स्किन “जेनेटिक डिजिट” अर्थात् पशुबाट मान्छेमा सर्ने रोग होइन । मान्छेमा नसर्ने रोग भएका कारण दूध खान मिल्छ । साठीदेखि ७० डिग्रीमा उमालेपछि यो भाइरस मर्छ भन्ने छ । धेरै मात्रामा यो गाइमा देखिएको छ भने थोरै मात्र भैसीमा देखिएको छ । तपाईंहरू ढुक्क हुनुस्, दूध उमालेर मज्जाले खान मिल्छ । कसैको लहैलहैमा लागेर दूध खान मिल्दैन भन्ने कुरा फगत् झुठ हो । तर अर्को कुरा के छ भने लम्पी स्किन रोग ठ्याक्कै निको त पार्न सकिदैन । उपचारमा हामीले विभिन्न प्रकारका एन्टिबायोटिक औषधीहरू दिइने भएकाले एन्टिबायोटिक औषधी दिएको कम्तीमा ७ दिनसम्म चाहिँ दूध नखानुहोस् । हामीले पनि ७ दिनसम्म दूध नखानुस् भनेका छौँ । त्यही भएर हल्ला फैलिएको हुन सक्छ तर एन्टिबायोटिक औषधी प्रयोग गरेको ७ दिनपछि दूध खान मिल्छ । एन्टिबायोटिक दिएको ६ दिनपछि र उपचार नभएका तर रोग लागेका पशुको दूध उपमालेर खादा केही फरक पर्दैन ।
रामेछाप जिल्लाका कति पशुमा यो रोग फैलिएको छ ?
रामेछाप जिल्लाका ८ वटा पालिकामा लम्पी स्किन रोगबाट ६ हजार सात सय ३८ पशु सङ्क्रमित भएका छन् । हालसम्म ९७ पशुको मृत्यु भइसकेको जानकारी छ ।
कुन पालिकामा कति संक्रमित छन् र कति मरे ?
सबैभन्दा बढी लिखु तामाकोशी गाउँपालिकामा ४ हजार ९ सय ८९ पशु संक्रमित भएका छन भने १०२ वटा पशु मरेका छन् । मन्थली नगरपालिकामा २ हजार ६ सय ४८ संक्रमित हुँदा १८ वटा मरेका छन् । रामेछाप नगरपालिकामा २ हजार २ सय ६० संक्रमित भएका छन् भने ५४ वटा मरेका छन् । खाँडादेवी गाउँपालिकामा ९ सय १५ संक्रमित र ११ वटा मरेका छन् । गोकुलगंगा गाउँपालिकामा ९ सय ८७ पशु संक्रमित भएका छन् भने १६ वटा मरेका छन् । सुनापति गाउँपालिका ४ सय ८५ संक्रमित भएका छन् भने ९ वटा मरेका छन् । दोरम्बा शैलुङ्ग गाउँपालिकामा १ सय ५० संक्रमित भएका मध्ये ४ वटा मरेका छन् । त्यसैगरी उमाकुण्ड गाउँपालिकामा ३ सय ८३ वटा पशु संक्रमित भएका छन् भने १८ वटा मरेका छन् ।
यो रोग लागेका पशुमा कस्तो प्रभाव पार्छ ?
यो रोगबाट पशुमा हुने मृत्युदर कम भए पनि दुहुना पशुको दूध उत्पादनमा ८० प्रतिशतसम्म ह्रास हुने हुँदा किसानलाई नोक्सानी हुने गरेको छ । लम्पी स्किन रोग लागेका गाई÷भैँसीमा ज्वरो आउने र शरीरको विभिन्न भाग तथा भित्री तहमा गाँठागुठी देखिने, गाँठागुठीबाट पानी बग्ने र पाक्ने, पशु छटपटाउने, दुब्लाउँदै जाने, खुट्टा खोच्याउने, दूध उत्पादन घट्नेलगायत समस्याहरु देखापर्न सक्छ ।